Duistere ontstaansgeschiedenis
Friesland kent een aantal typische stadsbegraafplaatsen, aangelegd in de 19de eeuw, met een allure die de steden recht deed. Grootse ingangspartijen en aandacht voor de bebouwing op de begraafplaats, laten een goed verschil zien met de typische dorpskerkhoven. Aan de Begraafplaatslaan in Harlingen ligt zo'n fraaie stadsbegraafplaats.
Over het ontstaan van deze begraafplaats ligt een waas van geheimzinnigheid. Volgens de gangbare bronnen kreeg Harlingen rond 1865 een nieuwe begraafplaats buiten de stad. Echter, raadplegen van kadastrale kaarten uit het begin van de 19de eeuw, leidt tot een andere conclusie. Op kadastrale tekeningen van 1832 is de begraafplaats reeds te vinden. Op die oude tekeningen zijn ook nog twee kerkhoven binnen de stad te vinden, bij de Grote kerk en de Westerkerk. De laatste is geheel verdwenen maar bij de Grote kerk is het kerkhof nog wel herkenbaar.
In het kadastrale register van 1832 wordt ene Sikke Dirks Bleeker nog als eigenaar van de nieuwe begraafplaats vermeld. Dat wijst er misschien op dat de begraafplaats destijds nog geen gemeentelijk bezit was. Uit andere bronnen komt naar voren dat Harlingen de begraafplaats rond 1834 in bezit kreeg. Dat laatste strookt ook met de dateringen op de vele grafmonumenten die in het voorjaar van 2003 gevonden zijn bij ruimingswerkzaamheden van het oudste veld op de begraafplaats. Veel grafmonumenten dateren uit de jaren dertig van de 19de eeuw. Niet lang na 1834 zal de begraafplaats ook voorzien zijn van het fraaie smeedijzeren toegangshek en het lijkenhuisje.
Joodse begraafplaats
In de loop van de 19de eeuw kregen ook de joden de beschikking over een eigen begraafplaats op een afgeschermd deel van de algemene begraafplaats. De oude joodse dodenakker lag langs de stadsmuur aan de Willemskade, nabij de Westerkerk. Deze begraafplaats dateerde waarschijnlijk van halverwege de 18de eeuw. Aan de Begraafplaatslaan werd in 1869 een nieuwe begraafplaats aangelegd. De oude werd in 1870 gesloten. Op de algemene begraafplaats werd op een apart deel een joodse begraafplaats aangelegd die in 1909 werd uitgebreid. Toen werd de begraafplaats ook voorzien van een metaheerhuisje en een muur met daarop een ijzeren hek. In 1953 zijn hier de stoffelijke resten herbegraven van de oude begraafplaats bij de Willemskade omdat die werd afgegraven bij de herinrichting van het haventerrein.
Het hekwerk rond de Joodse begraafplaats is eind jaren tachtig wegens slechte staat opgeruimd en vervangen door een haag van taxus. De grafmonumenten zijn aan het begin van de 21ste eeuw rechtgezet, schoongemaakt en opnieuw beletterd. Dit gaf het Joodse begraafplaatsje in eerste instantie een wat curieus uiterlijk. Alle stèles zagen er exact hetzelfde uit en stonden keurig in het gelid. Inmiddels is het beeld weer wat bijgetrokken.
